Een boomziekte die de afgelopen jaren snel heeft weten uit te breiden is de essentaksterfte. Deze ziekte wordt veroorzaakt door de schimmel – Hymenoscyphus fraxineus (vals essenvlieskelkje). De essentaksterfte wordt sinds 2009 in Nederland aangetroffen.
De schimmel infecteert de bomen via het blad. De eerste symptomen bestaan uit bladvlekjes. Dit wordt gevolgd door verkleuring van de nerven en het geheel of gedeeltelijk afsterven van het geïnfecteerde blad. Als de aantasting doorzet, groeit de schimmel via de bladsteel de twijgen in. Daar worden ook de bast en het cambium aangetast. Hierdoor wordt de sapstroom verstoord.
Dat wordt zichtbaar door verdord blad in de kroon van aangetaste essen in de loop van het groeiseizoen. Daarnaast sterven twijgen af of zelfs delen van de kroon. Kenmerkend zijn ook de langgerekte afgestorven plekken in de bast rondom de aanzet van geïnfecteerde twijgen en de karakteristieke bruinverkleuring van afgestorven twijgen.
De taksterfte in de aangetaste bomen zal in de loop van de tijd zich steeds verder door de boom verplaatsen. Met name jonge bomen lijken erg gevoelig voor de aantasting en de kans dat zij de ziekte zullen overleven is erg klein.
De verwachtingen voor de algehele essenopstand in de provincie Fryslân lijken niet positief. 85% – 90% van alle aangetaste essen zullen het niet overleven. Daarmee lijkt de essentaksterfte de iepziekte te benaderen en waarschijnlijk te overtreffen in de uitval van het aantal bomen.
Een behandelmethode is niet aanwezig en aangetaste essen lijken ten dode te zijn opgeschreven. De SIF heeft een proef uitgevoerd in samenwerking met de voormalige gemeente Littenseradiel om 15 monumentale essen die waren geïnfecteerd met de schimmel Hymenoscyphus fraxineus op drie verschillende manieren te gaan snoeien.
Kijken of snoei nieuwe groei kan stimuleren en daarmee de ziekte terug kan dringen. De 15 bomen zijn verdeeld in drie groepen waarbij elke groep op een eigen wijze is gesnoeid namelijk:
De proef is begin 2015 van start gegaan en heeft twee groeiseizoenen geduurd. In het groeiseizoen 2015 was de scheutvorming op de gesteltakken goed te noemen.Er is in deze fase geen essentaksterfte geconstateerd: de jonge scheuten zijn gezond.De scheutlengte varieert van 10 cm tot 40 cm. De conditie van de gesnoeide bomen was goed. Ook de vitaliteit was voldoende en de zaagwonden, veroorzaakt door het snoeien overgroeien goed.
In het groeiseizoen 2016 liepen de gesnoeide bomen weer goed uit. De scheutlengte was gemiddeld 25 cm en de bladzetting was goed. Ook de gesnoeide bomen leken gezond en vitaal. Gedurende het groeiseizoen van 2016 werd de kleur van een groot deel van de gesnoeide bomen lichtgroen. Daarnaast trad bladverlies op. Na de controleronde in augustus 2016 bleek bij twaalf van de vijftien bomen de essentaksterfte zich weer te manifesteren.
De ziekte komt voor in alle essen en de methode van snoeien heeft geen invloed op een positiever effect van de aantasting. Voor de laanbeplanting langs paden en wegen is veiligheid van het verkeer een zwaarwegend aspect. Een door de schimmel aangetaste boom langs wegen of paden vormt een risico doordat er dood hout in de boom ontstaat. Daarom dient jaarlijks een (VTA) controle plaats te vinden en waar nodig moet dood hout worden verwijderd. De aangetaste boom is ziek en blijft ziek.
Met het project ‘Bomen in het Waddenlandschap‘ gaat Iepenwacht Fryslân vanaf 2020, samen met Bomenwacht Groningen, 2700 zieke essen langs de Waddenkust vervangen door verschillende boomsoorten die bestand zijn tegen bodem- en klimaatomstandigheden. Met dit project wordt een eerste, belangrijke aanzet gegeven ter vervanging van de naar verwachting tienduizenden essen die het komend decennium zullen sneuvelen.